Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi

Dr. Lale Levin Basut

Önsöz

İnsan olabilen hayvanlarda bulunan temel yetiler sayıca üçtür. Bunlar beslenmeye-büyümeye ilişkin yan, duyumsamaya ilişkin yan ile düşünmeye yetili olan yandır. Bu yetilerin etkinliğe dökülebilmesi için önkoşul olan temel haklar insan hakları evrensel bildirgesinde ayrıntıda belirtilmiştir.

Logos’una olanak halinde iye olan ve bu logos’u çeşitli etkinliklere katılarak kurabilen bir canlı olan insan olabilen hayvanların, insan olamayacak öteki hayvanlara karşı eylemleri onun insan olmaklığını doğrudan etkiler.

İnsan olmayan hayvanlarda bulunan yetiler ise insan olabilen hayvanlarda bulunan yetilerden yalnızca bir eksiktir. Düşünmeye yetili yan hariç bütün öteki yetiler insan olan ve olmayan hayvanlar için bir ve ortaktır.

İnsan olmayan hayvanlarda, insan olan öteki hayvanlardan farklı olarak, konuşma (logos) değil de sesleme (phone) olanağı vardır.

Phone (sesleme) herhangi bir ses değil, anlam içeren bir iletidir ve bu iletideki anlamı çıkarabilecek tek varolan “insan”dır.

İşbu bildirge insan olmayan hayvanların temel haklarının sınırlarını felsefece çizmek iç-amacı ile yazılmıştır. Bu hakların tanınması insan olmayan hayvanların hayvan-olmaklıklarını amacını içinde taşır halde kurmaları için zorunludur.

Madde 1

İnsan olan ve insan olmayan bütün hayvanlar özgür doğarlar ve hayvan-olmaklık onuru ve hakları bakımından eşittirler.

Madde 2

İnsan olan hayvanlar ve insan olmayan hayvanlar aisthesis (duyumsama) adı verilen bir ve aynı yetiye iyedirler ve bu yetiden ötürü onların hayvan-olmaklık onuruna iye oldukları söylenir. 

Madde 3

Aisthesis (duyumsama) denilen yetiye iye canlıların tümünün belli tarzda muamele görmeleri zorunludur.

Madde 4

İnsan olmayan hayvanların her biri tür, biçim, renk, cinsiyet gibi herhangi bir ayırım gözetilmeksizin bu bildirgedeki tüm haklara ve özgürlüklere sahiptir.

Madde 5

İnsan olmayan hayvanlar için yaşamak beslenmek, büyümek, yere göre devinmek ve en çok da duyumsamaktır.

Her hayvanın yaşamak, yaşamını özgür ve güvenli biçimde sürdürmek hakkı vardır. 

Madde 6

İnsan olan hayvanlar, insan olan ve olmayan öteki hayvanlardan hiçbirine hiçbir koşulda işkence yapamaz, insan olmayan hayvanlar kendi canlılığını ya da bedensel bütünlüğünü tehdit eder bir edim ile kendisine yaklaşmadıkça onları öldüremez, hiçbir koşulda onlara acımasızca ve insana yakışmayacak tarzda muamele edemez, ceza veremez.

Madde 7

Prohairesis’ten (tercih) pay almadıklarından ve asıl anlamda bir praksis’e (eylem) katılmadıklarından ötürü hiçbir insan olmayan hayvan, insan olan hayvanlar tarafından çalıştırılamaz, bir iş için alıkoyulamaz ve kullanılamaz.

Madde 8

Her hayvan yasa önünde eşittir ve hiçbir ayırımcılık gözetilmeksizin yasanın korumasından eşitçe faydalanabilir.

Madde 9

Hiçbir hayvan köle kılınamaz, insan olan hayvanlara ait bir mal olarak düşünülemez, paraca değer biçilip alınıp-satılamaz, insan olan ya da olmayan hayvanların yararına diye düşünülecek ya da düşünülmeyecek tıbbi ya da tıbbi olmayan deneylerde kullanılamaz.

Madde 10

İnsan olmayan hayvanlar, insan olan ya da olamayan hayvanlar için “yiyecek” ya da “giyecek” olarak düşünülemez ve kullanılamaz. Hayvanlardan onların bedensel bütünlüklerine zarar verecek ve onlara fiziksel ya da duygulanım bakımından acı çektirecek tarzda hiçbir şey elde edilemez.

Madde 11

İnsan olan hayvanlar, insan olmayan hayvanları gözetir, korur, kollarlar ve insan olmayan hayvanlar arasındaki şiddet edimlerini mümkün olduğunca önlemeye çabalarlar.

01.10.2014, Istanbul